Jan Trepczyk (1907 – 1989)

Tagi: ,

Jan Trepczyk (1907-1989)

Jan Trepczyk (1907-1989)

Jan Trepczyk (csb: Jan Trepczik) (ur. 22 października 1907 w Stryszej Budzie k. Mirachowa, zm. 3 września 1989 w Wejherowie) – jeden z najwybitniejszych poetów kaszubskich, pieśniarz, członek Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach i kręgu Zrzeszeńców oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego ideolog kaszubski, leksykograf – autor słownika polsko-kaszubskiego, pedagog, współzałożyciel Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Młodość

Jan Trepczyk urodził się 22 października 1907 r. we wsi Strysza Buda k. Mirachowa, w pow. kartuskim, jako piąte, najmłodsze dziecko w chłopskiej rodzinie Jana i Berty z d. Hebel. W latach 1914-1921 uczył się w szkole podstawowej w Mirachowie, najpierw po niemiecku, potem po polsku. Tam zetknął się z Aleksandrem Labudą. Od 1921 r. kształcił się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Kościerzynie. Uczył je m.in. ks. Leon Heyke, który ukształtował jego zainteresowania kulturą kaszubską. W 1926 r. ukończył szkołę i podjął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej Kartuzach. Od 1927 r. uczył w Miszewie k. Żukowa.

Latem 1928 r. wraz z A. Labudą odwiedził dr. A. Majkowskiego, który został jego duchowym przewodnikiem. Wraz z Labudą i A. Stoltmannem Trepczyk przygotował w następnym roku zjazd nauczycielski w Kartuzach, na którym założono Zrzeszenie Regionalne Kaszubów. Został jego sekretarzem, a później stał się jednym z głównych ‘‘zrzeszińców’‘. W 1930 r. Jan Trepczyk ożenił się z siostrą Jana Rompskiego, Anielą, z którą miał córki Bogusławę, zam. Damps, Mirosławę, Damrokę i Sławę oraz synów Świętopełka i Mestwina. W tym samym roku zadebiutował literacko na łamach ‘‘Chëczy Kaszëbsczi’‘. Publikował też w ‘‘Gryfie Kaszubskim’‘ i ‘‘Zrzeszy Kaszëbsczi’‘, którą później także redagował.

W 1934 r. został przeniesiony decyzją władz do Rogoźna, a rok później do Tłukaw w Wielkopolsce, by osłabić w ten sposób środowisko kaszubskich działaczy, którym zarzucano tendencje separatystyczne. Na tej ‘‘emigracji’‘ wydał śpiewnik po kaszubsku, nadal wiele też publikował i nie zmienił swych poglądów na sprawy kaszubskie.

Wojna

Wrzesień 1939 r. zastał Trepczyka w Tłukawach, gdzie potem władze niemieckie pozwoliły mu mieszkać. Latem 1940 r. wrócił na Kaszuby i pracował jako kasjer w urzędzie gminy w Sianowie. W czerwcu 1943 r. wcielono go do Wehrmachtu. Przeszkolenie odbył w Hanowerze, a służbę pełnił w Belgii i we Włoszech, najczęściej w taborach, gdzie opiekował się końmi. We Włoszech najpierw przeszedł do partyzantki, a potem dostał się do alianckiej niewoli i wstąpił do armii Andersa.

Działalność kaszubska, praca i rodzina

W czerwcu 1946 r. wrócił do kraju i zamieszkał w Wejherowie przy ul. Bukowej, a potem Kopernika. Przez ponad 20 lat pracował tam jako nauczyciel muzyki w SP nr 4. Uczył także geografii, plastyki i matematyki. W 1951 r., po śmierci Anieli Trepczyk, ożenił się z Leokadią Czają i został ojczymem jej córki Zofii, zam. Kamińskiej. W 1967 r. przeszedł na emeryturę. Dwa lata później przeprowadził się na ul. Zwycięstwa, do nowego domu. Z częścią swojej licznej rodziny mieszkał tam do śmierci.

Od powrotu do kraju włączył się w pracę kulturalno-społeczną na Kaszubach. Publikował m.in. w ‘‘Zrzeszë Kaszëbsczi’‘, ‘‘Echu Ziemi Wejherowskiej’‘, ‘‘Kaszëbach’‘, a później m.in. w ‘‘Pomeranii’‘. Tworzył poematy, krótkie nowele i szkice, a przede wszystkim wiersze i pieśni, do tekstów własnych i cudzych. Nie miał specjalistycznego wykształcenia muzycznego, ale miał niezwykły talent i zmysł melodyczny, którego dowodem są jego utwory na chór. Sam pięknie śpiewał, potrafił też grać m.in. na pianinie i skrzypcach. W latach 1952-1954 zbierał folklor kaszubski po wsiach i małych miasteczkach, studiował też mowę kaszubską, jej odmiany i słownictwo. Pracował nad pisownią kaszubską. Stawał się jednym z głównych działaczy regionalnych na Kaszubach.

W grudniu 1956 r. włączył się w organizację Zrzeszenia Kaszubskiego i został prezesem jego oddziału wejherowskiego. Zdobył dla niego lokal w centrum miasta i rozwinął różnorodną działalność, m.in. teatralną, muzyczną, prelekcyjną i wystawienniczą. Złożył prezesurę w 1961 r., kiedy to został wciągnięty w krąg działaczy kaszubskich niesłusznie oskarżonych o separatyzm i współpracę z niemieckimi rewanżystami. Władze ZK udzieliły mu nagany. Wrócił na czteroletnią kadencję w 1967 r. Wydarzenia te nie osłabiły tempa jego pracy kulturalnej i twórczości artystycznej. Jan Trepczyk tworzył nadal poezje i pieśni, współorganizował wejherowski Festiwal Pieśni o Morzu, zakładał chóry i zespoły folklorystyczne, a także starał się o powołanie w Wejherowie muzeum kaszubsko-pomorskiego. W 1967 r. otrzymał Medal Stolema, a w 1971 Złoty Krzyż Zasługi. Wrócił na stanowisko prezesa oddziału wejherowskiego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i był nim przez dwie kadencje (1967- 73).

Apogeum

W latach 70-tych wydano pierwsze po wojnie publikacje książkowe J. Trepczyka: arkusz wierszy ‘‘Moja stegna’‘ (1970), dwa śpiewniki w opracowaniu lęborskiego muzyka Juliusza Mowińskiego ‘‘Rodnô Zemia’‘ (1974) i ‘‘Moja chëcz’‘ (1978), wiersze dla dzieci ‘‘Ukłôdk dlô dzôtk’‘ (1975), a przede wszystkim obszerny zbiór poezji ‘‘Odecknienié’‘ (1977), zawierający ponad 80 wierszy. Wstępem opatrzył go Tadeusz Bolduan, a sylwetkę autora napisał Edmund Puzdrowski. W 1979 r. został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1980 r. wznowiono ‘‘Ukłôdk dlô dzôtk’‘ i wydano sławny śpiewnik Trepczykowy ‘‘Lecë choranko’‘ – ponad 80 pieśni. Utwory Jana Trepczyka trafiły też do kilku antologii,w tym niemieckiej ’‘Kaschubische Anthologie’‘ (1973), a sam poeta został uhonorowany w 1979 r. okolicznościową publikacją kaszubską ‘‘Pasja twórczego życia’‘, wydaną w hołdzie również Marianowi Mokwie i Aleksandrowi Labudzie. Dwa lata później Trepczykowi przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a w 1985 r. Medal Zasłużonym Ziemi Wejherowskiej. Pod koniec 1986 r. został honorowym członkiem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.

Ostatnie lata życia Jan Trepczyk spędził bardzo pracowicie. Tworzył poezje i pieśni, spisywał swe wspomnienia, publikował, prowadził zespoły śpiewacze i sam występował, najczęściej w małych zespołach z żoną, córką Zofią i zięciem Edmundem Kamińskim. Przygotował wielki słownik polsko-kaszubski i szukał dla niego możliwości publikacji. Doczekać tego jednak nie zdążył. Chorował na raka krtani, musiał posługiwać się wzmacniaczem głosu, pod koniec życia zaatakował go także półpasiec. Zmarł nagle 3 września 1989 r. w Wejherowie, gdzie został też pochowany. Spoczywa w grobie z żoną Leokadią, zmarłą prawie 10 lat później, 28 listopada 1998 r.

Pokłosie

Do historii literatury kaszubskiej Jan Trepczyk przeszedł jako jeden z najpracowitszych jej twórców, człowiek pełen entuzjazmu, o wielostronnych zainteresowaniach i rozlicznych talentach. W poezji opiewał kaszubskie krajobrazy, historię i przeszłość tej ziemi oraz jej mieszkańców. Tworzył tradycyjne utwory, zwrotkowe i rymowane, które opatrywał pięknymi melodiami, niemającymi do dziś sobie równych pod względem inwencji, pełnymi szczerych emocji, humoru, a czasem też patosu. Spis jego utworów obejmuje 133 znanych pieśni. Zostały one opracowane przez Juliusza Mowińskiego i Zbigniewa Szablewskiego. Jako pisarz i leksykograf utrwalał bogactwo kaszubskiej mowy, rozwijał ją poprzez stylowe neologizmy i archaizmy; wykonał olbrzymią pracę w tym kierunku, mogącą z dumą stać obok dzieła ks. Bernarda Sychty. Zostawił bogaty dorobek artystyczny, rozwijany chętnie przez kolejne pokolenia kaszubskich twórców. To Trepczyk rzucił entuzjastyczne hasło ‘‘Pòjme w przódk z kaszëbizną’‘, ktorego echo do dziś brzmi w sercach działaczy kaszubskich.

Pośmiertnie wydano w dwóch tomach wspomniany ‘‘Słownik polsko-kaszubski’‘ (1994), zawierający ok. 60 tys. haseł i opracowany przez prof. Jerzego Tredera, wznowiono też – w poszerzonej wersji – śpiewnik ‘‘Lecë choranko’‘. Równolegle ukazała się kaseta magnetofonowa pod tym tytułem zawierająca 27 utworów ze zbioru, a w 2004 r. kilka pieśni Jana Trepczyka znalazło się na płycie kompaktowej ‘‘Mòrze. Kaszubskie pieśni o morzu’‘. 18 czerwca 2004 r. imię Trepczyka przyjęła szkoła w Miszewie, w której pracował przed wojną przez 7 lat, nosi je też wejherowskie Towarzystwo Śpiewacze, kontynuujące tradycję zespołów założonych przez Trepczyka. Zresztą pierwszy swój występ miało ono właśnie w Miszewie, na nadaniu imienia szkole.

W związku z rocznicami w ostatnich latach znów dużo słychać o Janie Trepczyku. Jego imię otrzymały krótkie ulice w Wejherowie, Rumi i Bolszewie, postać twórcy przypomniano też w prasie. Na początku 2008 r. jego życiorys trafił do książki „Feliks Marszałkowski i inni Zrzeszińcy a rozwój języka oraz literatury kaszubskiej”. Z okazji XX Festiwalu Pieśni o Morzu wydano w Wejherowie dwa zeszyty Trepczykowych pieśni w opracowaniach na głos solowy i zespoły śpiewacze. Są to „Hej mòrze, mòrze” i „Marika”, poprzedza je życiorys autora. Równocześnie ukazał się album E. Kamińskiego „Jubileusz Ogólnopolskich Festiwali Pieśni o Morzu w Wejherowie (1966-2008)”, a warto wiedzieć, że Jan Trepczyk jest najpopularniejszym kompozytorem spośród wszystkich wykonywanych w historii wejherowskiej imprezy. W przygotowaniu znajduje się pierwsza większa biografia twórcy, której autorem jest E. Kamiński.

Publikacje

  • Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I, Rogoźno Wlkp. 1935 (32 utwory)
  • Moja stegna, Gdańsk 1970 (28 wierszy)
  • Rodnô Zemia, Gdańsk 1974 (pieśni w opr. Juliusza Mowińskiego)
  • Ukłôdk dlô dzôtk, Gdańsk 1975 (9 piosenek)
  • Odecknienié, Gdańsk 1977
  • Moja chëcz, Gdańsk 1978 (5 pieśni w opr. Juliusza Mowińskiego)
  • Lecë choranko, Gdańsk 1980 (85 pieśni)
  • Ukłôdk dlô dzôtk, Gdańsk 1980 (wznowienie)
  • Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994
  • Lecë choranko. Pieśni kaszubskie, Wejherowo 1997 (wydanie poszerzone plus kaseta)
  • Hej mòrze, mòrze. Zbiór pieśni 1, Wejherowo 2008
  • Marika. Zbiór pieśni 2, Wejherowo 2008

Bibliografia

  • L. Bądkowski, „Zarys historii literatury kaszubskiej”, Gdańsk 1959, 2006
  • F. Neureiter, „Geschichte der Kaschubische Literatur”, München 1978, 1991
  • E. Kamiński (opr.), „Pasja twórczego życia”, Wejherowo 1979 (życiorys)
  • R. Ostrowska, I. Trojanowska, „Bedeker kaszubski”, Gdańsk 1963, 1974, 1979 (krótki życiorys)
  • F. Neureiter, „Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu”, Gdańsk 1982
  • A. Bukowski (opr.), „Literatura polska”, t. I-II, Warszawa 1984- 85
  • J. Drzeżdżon, „Współczesna literatura kaszubska 1945-1980”, Warszawa 1986
  • T. Bolduan, „Nie dali się złamać. Spojrzenie na ruch kaszubski 1939-1995”, Gdańsk 1996
  • R. Osowicka, „Bedeker wejherowski”, Gdańsk 1996, 2002, Wejherowo 2006
  • T. Bolduan, „Nowy bedeker kaszubski”, Gdańsk 1997, 2002
  • J. Treder i in., „Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów”, Gdańsk 1999
  • „Mësla dzecka. Antologiô kaszëbsczich wiérztów dlô dzôtków i młodzëznë”, Banino 2001 (życiorys)
  • J. Kutta, „Druga Rzeczpospolita i Kaszubi 1920-1939”, Bydgoszcz 2003
  • C. Obracht-Prondzyński, „Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956-2006) „, Gdańsk 2006
  • „Feliks Marszałkowski i inni Zrzeszińcy a rozwój języka oraz literatury kaszubskiej”, Wejherowo 2008
  • E. Kamiński, „Jubileusz Ogólnopolskich Festiwali Pieśni o Morzu w Wejherowie (1966-2008)”, Wejherowo 2008

Powyższy artykuł (za wyjątkiem fotografii) jest udostępniony na zasadach licencji GNU Free Documentation License.
Pochodzi z Wolnej Encyklopedii Wikipedia, artykuł: Jan Trepczyk Lista autorów: autorzy

Fotografia zaczerpnięta ze zbioru kaszubskiej pozezji „Dzëczé gãsë”,
Wydawnictwo Region, Gdynia 2004