Rozwiązanie rozbudowujące klawiaturę polską o kaszubskie „ogonki” jest rozwiązaniem, na które należy patrzeć z perspektywy rozwoju możliwości używania kaszubskich znaków w oprogramowaniu komputerowym związanym z systemami operacyjnymi zadomowionymi w Microsoft. Chciałbym na wstępie przybliżyć okoliczności powstania takiego układu znaków.
Pierwszym znanym mi programem, z możliwością używania kaszubskich znaków, był polski edytor tekstu TAG , pracujący w trybie graficznym DOS, który w 1993 roku dopasował do kaszubskiego Stanisław Geppert.
Zastosowane w nim rozmieszczenie, oparte na polskiej klawiaturze programisty dla oprogramowania Microsoftu, nie kolidowało z polskimi znakami narodowymi, co czyniło je, jak na te czasy, bardzo uniwersalnym i przydatnym rozwiązaniem.
Wygląd układu klawiatury dla Windowsa, z zaznaczonymi kaszubskimi „ogonkami”
(ą, ã, é, ë, ł, ń, ò, ó, ô, ù, ż) zastosowane w edytorze KaszED
Następnym programem, de facto pierwszym z uproszczonym kaszubskim interfejsem, dającym możliwość pisania w języku kaszubskim, był wydany w 2002 roku edytor tekstu KaszED (platforma Windows) autorstwa Piotra Aszyka. Zastosowane w nim rozłożenie kaszubskich znaków było prawie w 100% analogiczne z wyżej wymienionym edytorem TAG – różni się ono jednak zmianą położenia kaszubskiej litery ù, która w TAGu znajdowała się na miesjscu litery u, a teraz musiała ustąpić miejsca symbolowi €, który umieścił Microsoft w polskiej klawiaturze programisty dla Windowsa na tym miejscu. Zadowoliło to rozwiązanie raczej wszystkich użytkowników Windowsa, trzeba pamiętać o tym jakim było ułatwieniem, oraz o tym, że nie istniał jeszcze sterownik klawiatury wspierający pisanie po kaszubsku. Dawny brak możliwości zmian klawiatur, czy wsparcia dla kodowania utf-8, z jakich obecnie możemy korzystać (niezależnie od tego jakiego nowego systemu operacyjnego używamy) wydaje się być podstawą takiego rozwiązania.
Zwięzłe omówienie polskiego układu klawiatury dla Windowsa rozbudowanego o kaszubskie znaki
W alfabecie kaszubskim mamy jednaście „ogonków”, są to:
ą, ã, é, ë, ł, ń, ò, ó, ô, ù, ż.
Pięć z nich jest identycznych z polskim alfabetem:
ą, ł, ń, ó, ż.
Zaznaczyłem wyżej :
- na zielono te znaki, które są wspólne dla obu języków
- na żółto położenie kaszubskich znaków, do jakiego doszło w wyniku uniknięcia konfliktu z polskimi „ogonkami”
- na czerwono te, które jako zarezerwowane dla istniejącego już rozwiązania nie mogły zostać wykorzystane do pozycjonowania znaków typowo kaszubskich
Widać z tego wyraźnie, że trzech klawiszy (zaznaczonych na czerwono: e ,u ,s), mimo tego że są one zgodnie z logiką widoczną w polskim układzie klawiatury dla kaszubskich ogonków najlepszym miejscem, nie można do tego wykorzystać.
Nawet litera u nie może stać się logicznym miejscem dla kaszubskiego ù gdyż to zostało „zajęte” przez znak € – zakładam (nie sprawdzałem), że znalazł się tam w wyniku położenia na klawiszu e litery „ę„, gdyby tego ogonka nie było w języku polskim, to e byłoby napewno miejscem na którym znalazłby się znak €, a tak euro (następna w kolei litera to „u„) więc u.
Problematyka nazewnictwa. Dlaczego kaszubska klawiatura?
„Kaszubska klawiatura”, „kaszubsko-polska klawiatura”– to nazwy jakich doczekał się w paru miejscach wyżej przedstawiony układ. Mamy tu jednak do czynienia z polskim układem klawiatury dla systemu Windows rozbudowanym o kaszubskie znaki i nazwą poprawnie go opisującą jest „polsko-kaszubski układ klawiatury„ lub „polski dwujęzyczny układ klawiatury” z zaznaczeniem dla systemu Windows.
Nazywanie tego rozwiązania „kaszubskim” czy „kaszubsko-polskim” nie jest nawet naciągane, to proste nadużycie i przekłamywanie rzeczywistości. Zauważmy, że to polski układ klawiatury pozostaje „sobą” i jest nadrzędnym – spychanie go na drugi plan, lub rugowanie jest nie na miejscu!
Możliwość uzyskiwania kaszubskich znaków została uzależniona od niego właśnie, uzupełniając go w sposób, który ma mała analogię ze sposobem uzyskiwania polskich znaków. Nie możemy w tym miejscu mówić o (porównywalnym z polskim) intuicyjnym pisaniu po kaszubsku.
Zalecane rozwiązanie dla systemów informatycznych?
Jak się na początku 2007 roku okazało, przemilczanie polskiego układu w nazwie tego dwujęzycznego rozwiązania dla Windowsa (lub spychanie go na drugie miejsce) nie było „ukoronowaniem” wariacji na temat tego rozwiązania klawiatury. W styczniu 2007 Rada Języka Kaszubskiego opublikowała i poddała pod dyskusję dokument o nazwie: Podstawowe wskazania dotyczące wdrażania języka kaszubskiego do systemów informatycznych (proszę się nie irytować – data umieszczona w tekście do którego odsyłam jest błędna, w styczniu 2006 roku nie było jeszcze RJK), w którym to czytamy, że rozwiązanie dwujęzyczne dla Windowsa zostało przedstawione jako „Schemat układu klawiatury kaszubskiej”. Dokument mówi o systemach informatycznych, a swoimi rozwiązaniami koncentruje się na jednej popularnej platformie.
Nikt z autorów tego pisma nie zadał sobie niestety podstawowych pytań:
- Co jest najważniejsze w tego typu rozwiązaniach?
- Czy uczciwym jest pisanie o „kaszubskiej klawiaturze”?
- Czy rozwiązanie dwujęzyczne dla Windowsa może być multisystemowym?
- Czy korzystając z dwujęzycznej klawiatury, uzyskiwanie specyficznych dla obu języków znaków nie powinno stać na pierwszym miejscu?
Niestety odpowiedzi nie znajdziemy w tym dokumencie, a tylko stwierdzenia:
- „Schemat układu klawiatury kaszubskiej”
- „Powyższy układ jest zgodny ze stosowanym powszechnie w Polsce układem tzw. klawiatury programisty„
- „Znak „ù” jest uzyskiwany przy użyciu klawisz „J”, gdyż klawisz „U” jest wykorzystywany do uzyskania symbolu „€” (euro)„
Irytujące jest również to, że w momencie opublikowania tego pisma, istniały dwie różne polskie klawiatury programisty – drugą jest typowa klawiatura Maca, w której litery „ż” oraz „ź” uzyskujemy inaczej niż w systemach windowsowych i uniksowych.
Uwaga końcowa
Analizując rozwiązanie polsko-kaszubskiej klawiatury zastosowanej w edytorze KaszEd należy pamiętać o tym, że jest to rozwiązanie dwujęzyczne i to na platformę Windows, bazujące na już istniejącym ustawieniu dla języka polskiego, i patrząc na nie jak na takie trzeba przyznać, iż kaszubskie znaki muszą uzupełniać standard polskiego układu klawiatury dla Windowsa. Pozwala to na pewno na pisanie w obu językach na raz, bez konieczności zmiany klawiatury, uniemożliwia jednak intuicyjnego pisania w języku kaszubskim.
Uzyskiwanie kaszubskich znaków w tym rozwiązaniu:
(kombinacja prawy klawisz ALT + litera )
ALT + a = ą
ALT + A = Ą
ALT + q = ã
ALT + Q = Ã
ALT + w = é
ALT + W = É
ALT + r = ë
ALT + R = Ë
ALT + i = ò
ALT + I = Ò
ALT + o = Ó
ALT + O = ó
ALT + p = ô
ALT + P = Ô
ALT + j = ù
ALT + J = Ù
ALT + z = ż
ALT + Z = Ż
Więcej w części drugiej:Kaszubski układ klawiatury
Marek Kwidziński